Zachęcamy Państwa do lektury artykułu archiwalnego „Nowin Jeleniogórskich: tygodnika społecznego” z roku 2019, który ukazał się 5 lat temu, w numerze 50. , w wydaniu z 10 grudnia tegoż roku. Jego autor, Marek Żak w sposób prosty, acz skrupulatny, przybliżył Czytelnikom ważki rys historyczny i pisał o tym, jak kształtowała się powojenna władza samorządowa w naszym mieście i regionie w latach 1944 -1950, w poprzednim ustroju. Polecamy!
Inauguracja działalności przez rady narodowe była jednym z ważniejszych wydarzeń na drodze prowadzącej do zaprowadzenia nowego, komunistycznego porządku w samorządzie terytorialnym powojennej Polski. W przypadku tzw. Ziem Odzyskanych, z powodu specyficznego charakteru tego obszaru, proces ten przebiegał całkowicie inaczej niż na terenach “starej” Polski.
Rok 1944 zapoczątkował powojenne organizowanie samorządu terytorialnego w Polsce. Wzorując się na rozwiązaniach stosowanych w okresie międzywojennym, wprowadzono podział terytorialny państwa na gminę, powiat i województwo. Podział taki i odpowiadająca mu struktura samorządu istniała do 1950 roku.
Sytuację prawną rad narodowych określiła ustawa z 11 IX 1944 r. (o organizacji i zakresie działania rad narodowych) i dekrety Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 21 IX 1944 r. (o trybie powoływania władz administracji ogólnej I i II Instancji) i 23 XI 1944 r. (o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego). Rady narodowe miały działać w każdej jednostce trójszczeblowego podziału terytorialnego państwa (gmina, powiat, województwo). Rady narodowe, określane jako demokratyczne przedstawicielstwo społeczeństwa, miały kontrolować odpowiednie organy wykonawcze (rządowe i samorządowe), a także działalność innych instytucji i osób pełniących funkcje w administracji oraz w resortach gospodarczych.
Specyfika Dzikiego Zachodu
Powstawanie rad narodowych na tzw. Ziemiach Odzyskanych odbyło się ze sporym opóźnieniem – panujące tam realia pierwszych miesięcy życia politycznego wykluczały powstanie na tym terenie pełnoprawnych rad narodowych już w 1945 r.; należy tutaj wymienić m.in. ogromne zniszczenia, konieczność szybkiego zasiedlenia przyznanych Polsce terenów oraz odbudowę życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Jak duży był to problem, świadczy chociażby to, że ostatnie Rady Narodowe na tych ziemiach rozpoczęły swoją działalność dopiero w połowie 1947 r. Wcześniej, do czasu ich ostatecznego wyłonienia, musiano zadowolić się rozwiązaniami tymczasowymi, jak Międzypartyjne Partyjne Komisje Porozumiewawcze czy Tymczasowe Rady Narodowe.
Wedle podziału przyjętego przez niektórych badaczy (np. H. Rybicki) proces powstawania rad narodowych na tzw. Ziemiach Odzyskanych to trzecia i ostatnia część tworzenia się rad narodowych w powojennej Polsce.
Na Dolnym Śląsku rady narodowe zaczęły powstawać wiosną 1946 r. Szczegółowe zasady powoływania rad, obsadzania w nich kierowniczych stanowisk oraz podziału mandatów zostały określone w okólniku Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z 16 IV 1946 r. Zwracano w nim również uwagę na potrzebę niezwłocznego przystąpienia do organizacji rad na terenie województwa. Niebawem powstały pierwsze rady. Zostały zorganizowane w Legnicy, w Dzierżoniowie, we Wrocławiu, w Jeleniej Górze, w Świdnicy i w Wałbrzychu.
Pierwsze rady narodowe nie organizowano na drodze wyborów, lecz poprzez delegowanie do ich składu, przez uprawnione do tego partie, organizacje i zrzeszenia, pewnej liczby ich przedstawicieli. Z chwilą delegowania stawali się oni radnymi. Swoją reprezentację w radach mogły posiadać również związki zawodowe, organizacje rzemieślnicze, rolnicze, przemysłowe i handlowe, kulturalne i oświatowe, stowarzyszenia pomocy i opieki społecznej oraz organizacje młodzieży. Ponadto do rad można było dokooptować, na wniosek prezydium rady, wybitnych i zasłużonych przedstawicieli wojskowości, nauki, literatury, sztuki i pracy społecznej. W latach późniejszych odnotowywano również przypadki, kiedy do składu rady narodowej dołączał np. przodownik pracy. Podstawowy trzon rad stanowił tzw. aktyw społeczny, który miał zdecydowanie stać (..) na stanowisku konieczności budowania nowego ustroju. Oczywiście dla wewnętrznych wrogów Polski Ludowej nie było w niej miejsca.
W Jeleniej Górze
Historia jeleniogórskiej, Miejskiej Rady Narodowej rozpoczęła się na przełomie kwietnia i maja 1946 r., na zebraniu Wojewódzkiej Komisji Współpracy Międzypartyjnej, składającej się z przedstawicieli czterech partii politycznych: Polskiej Partii Robotniczej (PPR), Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), Stronnictwa Ludowego (SL) i Stronnictwa Demokratycznego (SD). W czasie zebrania ustalony został skład polityczny MRN w Jeleniej Górze. Następnie 29 IX 1946 r. odbyło się posiedzenie organizacyjne przedstawicieli partii i organizacji politycznych, związków zawodowych, reprezentantów władz administracyjnych oraz niektórych instytucji gospodarczych i społecznych. W trakcie spotkania dokonano imiennej obsady prezydium rady i desygnowano jej członków. Nowo powstałe gremium miało liczyć trzydziestu dwóch członków.
11 V 1946 r. o godzinie 12.00, w sali konferencyjnej tutejszego magistratu, zainaugurowano pierwsze publiczne obrady Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze. W trakcie tej inauguracyjnej sesji został wybrany przewodniczący w osobie Konstantego Meglickiego z PPR i wiceprzewodniczący Józef Różański z SD. Oprócz nich w skład prezydium MRN weszli: Bogdan Tamar (PPR), Jan Dal (PPS) i Ignacy Szpunar (SL). Delegatem do Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu został Jan Dal. Edward Bilski, obecny na sali poseł do Krajowej Rady Narodowej, występując w imieniu PPS stwierdził, że Miejska Rada Narodowa nie będzie platformą kłótni politycznych.
We wrześniu 1947 r. nowym przewodniczącym jeleniogórskiej MRN został Władysław Grabowski z PPR.W przypadku Jeleniej Góry nie można jednak mówić o niestabilności, bo tenże sprawował swoją funkcję do połowy 1950 r. Jest to jeszcze bardziej widoczne, kiedy porówna się to z sytuacją w innych miastach Dolnego Śląska. Inaczej sprawa się miała z szeregowymi członkami MRN. Radni zmieniali się dosyć często i w okresie od maja 1946 r. do czerwca 1950 r. (kiedy nastąpiła reforma administracji samorządowej na wzór radziecki – M. Ż.) w pracach rady brało udział 131 radnych.
Z czasem liczba jeleniogórskich radnych zwiększyła się do trzydziestu ośmiu. Oprócz partii politycznych swoich przedstawicieli w jeleniogórskiej MRN posiadały także organizacje młodzieżowe: Związek Walki Młodych (ZMW), Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OMTUR), Związek Młodzieży “Wici”, a po zjednoczeniu Związek Młodzieży Polskiej Polskiej (ZMP). Oprócz tego “swoich ludzi” w radzie miała Liga Kobiet oraz Powiatowa Rada Związków Zawodowych.
Tekst: Marek Zak.
Artykuł “Narodziny Miejskiej Rady Narodowej” autorstwa Marka Żaka, ukazał się pierwotnie w “Nowinach Jeleniogórskich” 10 grudnia 2019 roku, w numerze 50., na stronie 24.
© Nowiny Jeleniogórskie. Wszelkie prawa zastrzeżone.
