Nazywany również śląskim Pliniuszem, bezsprzecznie należy do grona najwybitniejszych uczonych doby renesansu. Przez długie stulecia wykorzystywano pozostawioną przez niego bogatą spuściznę naukową, obejmującą wiedzę o faunie, florze, geologii i geografii Śląska.
Urodził się w 1563 r. w Gryfowie. Był synem tamtejszego burmistrza, Melchiora Schwenckfelda. Ukończywszy szkołę elementarną w rodzinnych stronach, dostał się, jako 16-latek, na wydział filozoficzny uniwersytetu w Lipsku. Po 2 latach uzyskał tytuł bakałarza. Studia kontynuował w Bazylei, a zwieńczył je doktoratem z filozofii oraz medycyny, w 1587 r.
24-letni uczony powrócił do rodzinnego Gryfowa. Tam otrzymał posadę lekarza miejskiego i ożenił się z Elżbietą Steudner, pochodzącą z szacownej, wpływowej, mieszczańskiej rodziny. Wkrótce osoba Kaspara Schwenckfelda jako wybitnego uczonego stała się znana zarówno na Śląsku, jak i na sąsiednich Łużycach, więc w 1591 r. otrzymał on propozycję objęcia stanowiska lekarza miejskiego w bogatej Jeleniej Górze. Na decyzję, by objąć ten urząd, potrzeba mu było aż dwóch lat. Gdy w 1593 r. nowy „phisicus ordinarius” (bo tak naówczas określano posadę lekarza miejskiego) zjechał do Jeleniej Góry, zyskał uznanie również w oczach Krzysztofa Schaffgotscha – właściciela uzdrowiska Cieplice. Kaspar Schwenckfeld stał się jego osobistym medykiem, a także popularyzatorem cieplickich wód termalnych.
Szczęśliwe czasy jeleniogórskie skończyły się po śmierci żony w 1605 r. Kaspar Schwenckfeld przeniósł się do Zgorzelca, którego władze od lat zabiegały o słynnego uczonego. Po czterech latach pracy w tym mieście, w wieku niespełna 46 lat, słynny uczony zmarł w pełni sił twórczych.
Spuścizna naukowa Kaspara Schwenckfelda jest nieoceniona. Był pionierem w badaniach z zakresu botaniki, zoologii, geografii, geologii oraz balneologii. Pracę naukową prowadził w terenie, wędrując początkowo po ojczystych Górach Izerskich. W latach 1593-1605 eksplorował pod względem naukowym Karkonosze i ich Pogórze, wyprawiając się na wycieczki z Jeleniej Góry.
Przebadał obszar liczący około 4 tys. km kw. powierzchni, rozciągający się od Nysy Łużyckiej na zachodzie aż po Bramę Lubawską na wschodzie. Zebrał i opisał 1449 gatunków roślin oraz 184 minerały. Owoce jego badań zostały ujęte w dziele pt. „Katalog roślin i minerałów Śląska”, wydanym w 1600 r. w Lipsku. Kompendium to przez dwa stulecia stanowiło najważniejszy zasób wiedzy o florze oraz geologii Śląska.
Trzy lata później, w Legnicy, wydano monumentalne opracowanie Schwenckfelda pt. „Theriotropheum Silesiae” („Zwierzyniec śląski”). Uczony traktował te pracę jako podręcznik dla studentów i nauczycieli, mający charakter słownika fauny. Zwierzęta zostały podzielone na 5 grup: czworonogi, płazy, ryby, ptaki i owady. Opisano ich anatomię, sposoby odżywiania się, rozmnażania, a także dane o występowaniu poszczególnych gatunków.
Trudno przecenić zasługi Kaspara Schwenkfelda dla cieplickiej balneologii. W roku 1608 opublikował w Zgorzelcu pracę pt. „Gruendliche Beschreibung des hirschbergischen warmen Bades”. Przeanalizował w niej fizyczne i chemiczne właściwości cieplickich źródeł, a także sporządził listę chorób, które, w jego opinii, mogły być leczone w Cieplicach. Jego prekursorska praca, najstarsza monografia cieplickiego uzdrowiska, sprawiła, że kurort zyskał międzynarodową renomę.
Kaspar Schwenckfeld uznawany jest również za prekursora nowożytnej geografii Śląska. Stworzył geograficzno-historyczny opis naszego regionu pt. „Silesiae geographica brevis delineatio”. Dzieło to świadczy, że Kaspar Schwenckfeld był w gruncie rzeczy odkrywcą Karkonoszy i sąsiadujących z nimi pasm górskich.
Ewa Kiraga-Wójcik
