Przeżyli koszmar zsyłki, łagrów, głodu i pracy ponad siły…

„Do Was zwracam się – Wy, którzy przeżyliście koszmary zsyłki, łagrów, głodu i pracy ponad siły.

Do Was – potomni – synowie i córki Sybiraków i Łagierników. Pamięć o cierpieniu tych, którzy przeżyli przenieśmy przez pokolenia.”*. 17 września przypada Światowy Dzień Sybiraka, tego dnia obchodzona jest również 82. rocznica agresji Związku Sowieckiego na Polskę. To czas, w którym odżywa pamięć o krzywdach doznanych od wschodniego okupanta i dramacie setek tysięcy zesłanych na Syberię rodaków. Z tej okazji w Jeleniej Górze odbyły się uroczyste obchody podtrzymujące pamięć o ofierze poległych.

Antonina Michalska (z domu Gwazdacz), urodzona na Kresach, później mieszkanka Jeleniej Góry, trafiła do tajgi syberyjskiej jako mała dziewczynka. Wraz z rodzicami i rodzeństwem zamieszkała w ciasnej, małej lepiance, do której zakwaterowano również inną, zupełnie obcą rodzinę. Wyposażenie ich nowego domostwa było bardzo ubogie, znajdowało się tam jedynie kilka łóżek zbitych z desek i okrytych słomą. Prowizoryczne sprzęty, takie jak kuchenka, znajdowały się w położonych dalej, drewnianych barakach.

W takich warunkach żyli zesłańcy. Trudno było sobie pomagać, bo każdy miał przy sobie niewiele pożywienia i ubrań, a jednak Kresowiacy chcieli żyć, pragnęli zapewnić sobie i swoim bliskim przynajmniej znośne warunki. Troska o dzieci, ludzka zdolność do adaptacji, wewnętrzna determinacja, nadzieja na ocalenie, nienawiść wobec oprawców – cokolwiek napędzało działania tych nieszczęśników, pozwoliło im doszukiwać się w nowej rzeczywistości choćby namiastki normalności i podtrzymało w nich siłę do znoszenia kolejnych trudów.

Jeleniogórskie obchody dnia Sybiraka rozpoczęły się o 9.30 na Starym Cmentarzu, przy poświęconym w 1993 roku Pomniku Sybiraka. Uroczystości przewodniczył prezes jeleniogórskiego oddziału Związku Sybiraków – Jarosław Trościanko. Po odśpiewaniu hymnu państwowego, uczestnicy wysłuchali „Apelu Poległych” i mowy wiceprezydenta Jeleniej Góry. Wiązanki pod pomnikiem złożyli przedstawiciele posłanek na Sejm – Zofii Czernow oraz Marzeny Machałek, wiceprezydent Janusz Łyczko (w imieniu prezydenta Jeleniej Góry Jerzego Łużniaka), zastępca Komendanta Miejskiego Policji w Jeleniej Górze podins. Jarosław Baran wraz z podins. Edytą Bagrowską, prezes JSŻR „Radar” Marek Gołębiowski, a także przedstawiciele jeleniogórskiego oddziału Związku Sybiraków.

O 11.00 w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego odbyła się uroczysta msza w intencji poległych, a po niej goście zostali zaproszeni na wspólny obiad w restauracji Relax. Tam mieli okazję porozmawiać i podzielić się wspomnieniami o osobach ze Związku Sybiraków, które odeszły już do wieczności.

„Do Was zwracam się – Wy, którzy przeżyliście koszmary zsyłki, łagrów, głodu i pracy ponad siły,

Do Was – potomni – synowie i córki Sybiraków i Łagierników”*.

W sierpniu 1942 roku zachorował ojciec Tosi. Stanisław od rana miał silną gorączkę, mimo to musiał iść do pracy. Kiedy wrócił, czuł się jeszcze gorzej. Wieczorem temperatura się podwyższyła, a stan mężczyzny wyraźnie się pogorszył. Wyprawa do przychodni niewiele by dała. Lekarz wydawał tylko minimalne dawki potrzebnych lekarstw, nie przychodził z wizytą do pacjentów, a nie było wiadomo, jaka to choroba. Stanisław położył się na zbitej z desek pryczy, a najmłodsza w rodzinie Antonina mocno się do niego przytuliła. Minęła noc. Kiedy dziewczynka się obudziła, ojciec już nie żył. Pochowano go dzień później, na jednym z syberyjskich cmentarzy.

[…] Życie zesłańców skończyło się dla rodziny Gwazdaczów w 1946 roku. Powrócili na tereny okupowanego kraju, tym razem na Dolny Śląsk i tam już pozostali.

Sybiracy – ludzie tacy jak my, choć ukształtowani przez skrajnie odmienne doświadczenia. Musimy pielęgnować pamięć i zachowane fragmenty wspomnień, abyśmy nigdy nie musieli powtarzać podobnych scenariuszy. „Niech dzisiaj z tego miejsca i z tego apelu idzie w świat nasze wołanie: NIGDY WIĘCEJ LUDOBÓJSTWA! NIGDY WIĘCEJ NIENAWIŚCI! NIGDY WIĘCEJ WOJNY!”*.

Od 2013 roku Światowy Dzień Sybiraka jest uznawany za święto państwowe.

*Fragment „Apelu Poległych” w opracowaniu zespołu oficerów Wyższej Oficerskiej Szkoły Radiotechnicznej w Jeleniej Górze pod kierownictwem Wiceprezesa Zarządu Oddziału

Związku Sybiraków Mieczysława Martusewicza.

Zdjęcia i tekst (w tym fragmenty wspomnień Kresowianki śp. Antoniny Michalskiej): mm